Brekke kyrkje
Foto: Scandion.
Tekst: Johannes J. Takle, Bodil Bjørlo Takle og
Signe Sandberg.
Arbeidet på den nye kyrkja tok til 11/2 1862, og
om hausten same året var kyrkjebygget ferdig. Den 19. november 1862
vart kyrkja vigd av prost Thomas Erichsen.
Johannes J. Takle, Bodil Bjørlo Takle og Signe
Sandberg har skreve festskrift i anledning Brekke kyrkje 125 -års
jubileum 15. november 1987.
Festskrift i anledning Brekke kyrkje 125 -års jubileum
15. november 1987
Frå den fyrste kristne tida har kyrkja vore eit
kultursentrum. Ut frå den gjekk det store misjons- og oppsedingsarbeidet
som skulle vende det norske folk frå -heidensed og krig og gru til
kjærleiksferd og kristentru.
Kyrkjene i Brekke har óg hatt del i dette arbeidet.
Kyrkja var Guds hus og heilagdom som stadig minte folket om kva Guds vilje
var med oss menneske. Prestane skifte, men kyrkja stod der. Ættled
etter ættled kima klokkene ut over bygda - kalla på gamal og
på ung. Frå vogga til grav var ho den trygge heim og kvilastad
der ein kunne finne trøyst og få leggje syndebøra av.
Her kom ein i nært samfunn med Gud gjennom Ordet, ved dåp,
konfirmasjon og nattverd. Heim og huslyd fekk her si vigsle. Og nær
inntil kyrkja vart dei avlidne lagde til kvile.
I dag står ikkje kyrkja lenger åleine i det
kristne oppsedingsarbeidet. Særleg har skulen vore ein god hjelpar.
Elles har ymse lag og misjonsforeiningar arbeidd truge gjennom mange år.
DEI ELDSTE KYRKJENE
Fyrste gongen soga fortel om ei kyrkje i Brekke, er i
1327. Det var Risnefjardar kirkja - ei stavkyrkje. Kva tid denne kyrkja
vart riven, fortel ikkje soga noko om. Det ser ut til at det har vore to
kyrkjer i Brekke på denne tida, Risnefjardar kirkja og Haugland capella.
Den siste hadde prestebustad og gravplass på Haugland.
Det er elles namn som tyder på at det kan ha vore
kyrkjer i gammal katolsk tid både på Oppedal, Asheim og i Ynnesdal.
I 1594 vart det bygt endå ei kyrkje nær der
kyrkja i dag står. Det var berre ei lita kyrkje med plass til 130
menneske, medan ho etter folketalat skulla ha plass til 300. I 1856 vart
den gamle kyrkja seld av A. Dåe i Bergen til Brekke herad for 400
spd. Kyrkja var då heilt til nedfalls.
PLANLEGGING, NY KYRKJE
Stiftsdireksjonen påbaud at anten måtte kyrkja
utvidast, eller det måtte byggjast ny kyrkje før tre år
var gått. Den 6/10 1856 vedtok heradstyret at ny kyrkje skulle byggjast,
og i 1861 var alt greitt til bygging. Tilsagn om lån på 3000
spd. f rå Opplysningsvæsenets fond, dagsett 14/12 1861 var
motteke. I 1861 vart også kyrkjegarden utvida,
og det var på dette stykket den nye kyrkja fekk plassen sin. Den
gamle kyrkja vart ikkje riven før i 1863 - året etter at den
nye kyrkja var reist.
Under skriftekammerset i den gamla kyrkja var eit gravrom
som vart kalla -Den Holckske begravelse. Alt som var i dette gravrommet,
vart grave ned i ei stor sams grav. Denne grava er truleg under sakristiet
i den nye kyrkja.
ARBEIDET TEK TIL
Arbeidet på den nye kyrkja tok til 11/2 1862, og
om hausten same året var kyrkjebygget ferdig. Den 19. november 1862
vart kyrkja vigd av prost Thomas Erichsen.
Kyrkja er bygd av byggmeister Anders Basteson Isdal,
Hamre i Nordhordland, etter teikning av stadscondukteur Grosch. Entreprenør
var visstnok Askild Åse, óg frå Nordhordland.
Kyrkja er ei såkallla langkyrkje. Skipet er 16,8
m langt og 10,2 m breitt. Koret har same breidd og er 5,10 m langt. Kyrkjeskotet
er i alt 4,6 m langt. Frå fyrst av var det berre èi trapp
opp til galleriet, og derifrå trapp opp til tårnet, der dei
to klokkene er. Klokkene vart flytte frå den gamle kyrkja over i
den nye. Men i 1946 vart den største klokka støypt om att
på grunn av ein skade ho fekk natta til 1. januar 1940.
Arbeidet med grunnmur, understøtte og framføring
av byggjeemne vart gjort med pliktarbeid. Alt det andre, så nær
som klokkene, altartavla og noko dreia traleverk kosta 3845 spd.109 1/2
sk. Kyrkja har 390 sitjeplassar.
ALTARTAVLA
Plassfolk, tenarar og kårfolk la pengar saman og
kosta altartavla. Ho kom på 137 spd.24 sk.
Altartavla er måla av A. Askevold i 1862 og syner
Jesus i Getsemane. Tavla var ikkje ferdig samstundes med kyrkja, så
ei lita tid stod ein stor kvit kross på altarbordet i staden. Denne
krossen står no i siderommet ved orgelet i andre høgda.
Nedst på altartavla stod skrive: -Se det Guds lam
som bærer verdens synd (Joh.1, 29). Over kyrkjedøra stod:
- Forvar din fod når du går til Guds hus
(Fork.4,17.) I 1927 vart målforma på desse orda ombytt til
nynorsk av Torkel T. Asheim.
Kjøpmann Ola Hatteberg på Lovisendal, Brekke,
dreie dei to store kulene på sidestolpane i kordøra, og tralane
frametter galleriet, rundt altarringen o.m. For dette skulle han og huslyden
hans ha fremste stolen på galleriet, men på det vilkår
at han skulle ta opp i stolen til seg -storfolk- som kom til kyrkja.
Seinare fekk gardbrukarane óg eigne stoler. Stolane
vart tiletla såleis at det var éin eller to gardar om kvar
stol. Nokre stoler bakarst i kyrkja var frie.
TÅRNET
Tårnet i kyrkja såg annleis ut frå
fyrst av. Det var spirbygt og høgt, men smalt og veikbygt. Det er
svært vindhardt der kyrkja står, så tårnet svaga
mykje i hardvêret. Tårntak og kledning kom snart or lage og
kunne ikkje haldast tette.
I 1882 bad formannskapet departementet om løyve
til å rive ned tårnet og byggje det lågare og i eit anna
skap, etter teikning dei sende med. I 1884 skreiv dei att og sende ny teikning
med. Den teikninga vart godkjend med små brigde, og tårnet
vart bygt om.
OMNAR
I 1901 vart det kjøpt to omnar og sett inn i kyrkja.
Dei var både vakre og dyre, men ikkje gode nok.
Det vart ofte mykje røyk, men lite varme å
kjenne. I 1933 vart det kjøpt nye, store omnar, og røykleiinga
vart ordna annleis enn før. No kunne ein ha site godt og varmt,
om ikkje kyrkja hadde vore gisen.
ORGEL
Folk tok til å orde frampå om at det hadde
vore gildt med orgel i kyrkja. Etter opptak av fråhaldslaget på
Asheim gjekk fråhaldslaga i heile sokna saman og skreiv til heradstyret
i 1918 og ba det velje ei nemnd som skulle samle pengar til kyrkjeorgel.
I 1930 hadde dei samla 6436 kr. Dei lånte så om lag 2000 kr.
Dette lånet tok kommunen på seg sidan. Orgelet vart kjøpt
hjå orgelbyggjar Jørgensen i Oslo. Det vart tinga til å
vere slik på skap at det høvde til altartavla. Galleriet måtte
byggjast noko fram, så orgelet kunne få plass der. Nyårsdag
1931 vart det teke i bruk for fyrste gong ved ei gudsteneste.
Dei pengane som provianteringsrådet hadde til gode
frå verksemda si, vart sette av til eit orgelfond i 1928. Rentene
av fondet skulle gå til å løne orgelspelaren i kyrkja.
FRÅ BOKMÅL TIL NYNORSK
16.mai 1926 vart Landstad salmebok ombytt med Nynorsk
salmebok etter oppmoding frå mållag og ungdomslag i bygda.
Ho vart nytta fyrste gongen konfirmasjonsdagen i 1926. Soknepresten, Th.
Grahl-Nielsen, gjekk same dagen over til å bruke nynorsk i gudstenestene
sine. Straks etter vart altarbøkene óg innførte på
nynorsk. Nokon strid innan kyrkja valda ikkje dette. Dei prestane som har
vore her seinare, har mest alle tala nynorsk.
OMBYGGINGA I 1930-ÅRA
Bygdefolket mislika at kyrkja vart ståande med
det låge tårnet. Etter kvart som husa kringom på gardane
vart opp-pussa og måla, reiste det seg eit krav om å få
eitt vakrare tårn på kyrkja att. Likeeins ville ein ha eit
anna interiør og gjere kyrkja tettare og lognare med panel og måling.
Den fyrste verdskrigen vart årsaka til at arbeidet
ikkje vart sett i verk før i trettiåra. Soknerådet vende
seg til heradstyret, som sa seg viljug til å bere kostnaden.
Det vart vald ei nemnd, der lærer Mons Hjelmå
var formann. Arkitekt Norevik frå Kyrkjebø vart teken til
rådgjevar, og planen hans vart fylgd og fullført i 1939.
Fyrst måtte tårnet vølast. Dinest ville
ein ha eit rom på kvar side av kyrkjeskotet. Det eine skulle nyttast
til rom for dåpsborn og møterom for soknerådet, det
andre til likrom. Ein fekk óg ei trapp til opp til galleriet.
Tårnet kom opp att i si fulle høgd, tekt
med kopar. På sørsida vart det sett inn nye glaskarmar og
ny bordkledning. Likeeins måtte skifertaket leggjast om på
denne sida. Nye takrenner av kopar vart óg lagde opp.
Inne i kyrkja vart benkene på begge sider dregne
noko fram på kyrkjegolvet, slik at ein fekk ein gang ved veggen på
kvar side. Benkene vart óg endra så dei vart laglegare å
sitje i. Dinest vart kyrkja panelt frå kvelving til golv. Kunstmålar
Mons Breidvik var med og sette fargane på kyrkja innvendig. Som den
gode brekkesokning han var, gjorde han dette gratis.
INVENTAR
Etter kvart har det kome mykje utstyr i kyrkja. Noko
har vore kjøpt inn, medan andre ting er gåver.
Det vart kjøpt inn eit veggteppe, vove av Emma
Breidvik. Dette heng på veggen til venstre for altartavla. Kyrkja
har óg fått som gåve av Emma Breidvik eit anna veggteppe,
som heng til høgre for altartavla. Mons Breidvik har teikna det
bibelske motivet, og ho har sjølv vove det.
Marta M. Asheim har vove og gjeve eit antependium med
Kristus-symbol. Teppet rekk rundt heile altarbordet. Ho har óg gjeve
eit mindre teppe, som ligg på golvet framfor altarbordet.
Til bruk ved nattverden fekk kyrkja eit sett med 50 serkalkar
av sølv.
Dei to utskorne brurestolane i eik er laga av Ola Hjelle,
Os, medan Bjarne Hjellum har laga to andre stolar til kyrkja.
Brekke bondekvinnelag tok opp arbeidet med å skaffe
ljosekroner til kyrkja, og dei stod for innsamlinga av pengar til dette.
Til hundreårsjubileet var dei to vakre ljosekronene komne på
plass.
Av andre gåver som kom til hundreårsjubileet,
kan vi nemne to sølv blomstervasar og ein voven messehakel i dobbeltvev
i kvitt og raudt. Brekke Sparebank gav desse gåvene.
Bergljot Nikolaidtr. Oppedal (Haugland) gav ein altarduk
i hardangersaum, og Borghild Oppedal (f.Asheim) gav ein altarduk i lin
med filert bord rundt, og dessutan ein løpar til altarbordet.
Elles vart det kosta teppe på golvet og lagt inn
elektrisitet i kyrkja til hundreårsjubileet. Omnane vart tekne bort
og lagra i kjellaren på Solli.
Seinare, i 1969, vart det sett opp flaumljos på
kyrkjegarden. Flaumljoset kosta kr 2885. Av dette gav banken kr 2600..
DØYPEFONTEN
Av gåver som er komne inn seinare, nemner vi ein
linduk med svartsaumbord, til bruk på døypefonten. Duken er
ei gåve frå Synneva Bøe (f.Bjordal). Mønsteret
er laga etter ei gammal dåpsbleie.
Døypefonten er slik han har vore sidan kyrkja vart
bygd. Han har eit hol i midten, slik at vatnet kan tømmast direkte
i grunnen etter bruk. Slik skulle det vere etter gammal skikk.
YMSE
For innsamla midlar og gåver frå banken fekk
Brekke bondekvinnelag i 1974 kjøpt inn to store femarma ljosestakar,
og i 1980 ei mugge til dåpsvatnet, alt i messing.
Lesepulten i kordøra er ei gåve frå
Alv O. Oppedal.
I 1979 vart det kjøpt inn 15 konfirmantkapper,
og i 1981 fem til, for til saman kr 3143. Dette vart betalt av soknekassa.
I 1983 vart det sett opp høgtallaranlegg i kyrkja.
For dette måtte soknekassa ut med kr 24332.
Ny liturgi vart innført 1. sundag i advent 1978.
17/11 1985 vedtok soknemøtet etter gudstenesta
med 34 mot 4 røyster å føre inn Norsk Salmebok i kyrkja.
Seinare vart 110 salmebøker kjøpte inn. Dei vart tekne i
bruk ved gudstenesta 2. juledag same året.
KYRKJEGARDEN
Kyrkjegarden er mykje omvyrdsla. Han er óg utvida
på nytt. Ein gråsteinsmur som er lagd rundt, er til stor prydnad
for staden og kyrkja. I 1987 tek arbeidet til med ny utviding av kyrkjegarden
ned mot ferjekaia.
JUBILEUM 1987
125-årsjubileet 15.november 1987 vart høgtida
med festgudsteneste i Brekke kyrkje. Vidare var det middag, utstilling
og program på Brekke skule.
Elevane ved Brekke skule har trykt eit temahefte til jubileet
om -Bygdefolk på kyrkjeveg . Her er mykje verdfullt stoff samla.
Til 125-årsjubileet i 1987 har Brekke kyrkje fått
eit katafalkteppe frå Brekke Ungdomslag, til bruk ved gravferder.
Gulen kommune har gjeve ein benk til dåpsrommet.
Som jubileumsgåve frå bygdefolket er innkjøpt
ein voven messehakel, grøn med applikasjonar, laga av Tone Moe.
PRESTAR OG HJELPEPRESTAR SOM HAR GJORT TENESTE I BREKKE
KYRKJE 1862-1987
1862-1968:
Thomas Erichsen
Andreas Nicolai Hesselberg Møller
Wilhem Frimann Koren Christie
Lars Werner Oftedal
Torleiv Farnes
Peder Hersleb Birkeland Borch
Carl Peder Østbye
Thor Birkeland Grahl-Nielsen
Charles Ring
Olav Bugge Nundal
Jens Gottfred Førsund
Anton Strøm Nielsen
Gudtorm Kallhovd
Nils Trengereid
Sverre Riisøen
Konrad Oudenstad
Johannes Holten
Monrad Kristoffer Taule
Etter samanslåinga med Gulen prestegjeld 1/4 1968:
Gunnar Selvik 1968-1972
Olav Georg Rossabø 1972-1984
Signe Sandberg 1985-
KLOKKARAR
Lasse Ellingsen 1855-1873
Nils Olsen Solheim 1874-1877
Anders Olsen Engen 1877-1884
Mons Henrikson Oppedal 1884-1919
Mons Hanson Takle 1919-1943
Mons Hjelmå 1943-1947
Sverre Aas 1947-1952
Gunnvald Torvik 1953-1954
Anders Kvamme 1954-1955
Ole Hallaråker 1955-1956
Alf Gjerde 1956-1958
Johannes J. Takle 1958-1986
Arne Kjelby 1986-
ORGANISTAR
Nyttårsdag 1931 vart orgelet vigsla og teke i bruk.
Håkon Ivarson Haugland
Lars Isakson Tynning
Målfrid M. Takle
Brynhild H. Takle
Harald H. Takle, slutta 14/11 1971 etter 25 års
teneste.
Kristofer Tveit 1971-
JUBILEUMSTANKAR
Gulen november 1987
Signe Sandberg, sokneprest i jubileumsåret.
-Me er Guds hus og kyrkje her, bygde av levande steinar..
Slik syng vi med N.F.S. Grundtvig. Om det enn er kyrkjehuset
som samlar oss til jubileum, så veit trua at -Herren, vår Gud
i hus ei bur, som dei kan byggja med hender .
Kyrkja er altså ikkje fyrst og fremst huset, men
folket, kyrkjelyden som samlar seg for å be og lovprise, og dele
Guds ord og dei heilage sakramenta.
Korleis kan ein då likevel verte glad i eit hus?
Eg trur det heng slik saman: Kyrkjehuset som samlar bygdefolket, hjelper
oss til å sjå samanhengen. Både framover og attende i
tida er det slik: Vi er ikkje åleine i tilværet, vi er i lag
med dei som gjekk før oss og dei som kjem etter oss. Frå bibelsoga
veit vi at Gud handlar med heile folk. Kyrkjehuset hjelper oss til å
kjenne oss som Guds folk.
Men samstundes er det slik at vi så ofte går
i flokk. Så mange lydar og inntrykk fyller kvardagen. Kvar kan den
einskiikle finne ro til å møte Gud?
Her hjelper kyrkjehuset oss endå ein gong. Det
fine rommet med den høge takkvelvingen grip fysisk tak i oss og
minner oss om det viktigaste i livet: Å finne nåde hjå
Gud.
I garnmal tid møttest bygdefolket i kyrkja. Det
var gildt å få fri frå arbeidet heime, og høgtidsamt
å samlast til gudsteneste. I dag slit ikkje folk fysisk slik som
før. Likevel har alle sitt å stri med.
Utfordringa ved eit kyrkjejubileum er å sjå
framover. Kan kyrkja - som Guds folk - gå inn i det neste årtusenet
som eit byggverk av levande steinar? |
Hovudside
